Η αυτοβιογραφική – ιστορική τριλογία του Μίμη Ανδρουλάκη συμπληρώνεται – για την ακρίβεια κορυφώνεται – με το τρίτο βιβλίο του «Ποιος το ξέρει; Ποιος το ξέρει;» (εκδόσεις Πατάκη) που αποτελεί μια «ανατομία» της εποχής που συγκλόνισε την Ελλάδα και τον κόσμο – της οικονομικής κρίσης και των πρωταγωνιστών της.
Από τα πρώιμα στάδια των ψευδαισθήσεων της διαρκούς ευημερίας και τις αυταπάτες της γραμμικής σύγκλισης με την Ευρώπη, έως τη χρεοκοπία και τους διαχειριστές της ελληνικής τραγωδίας, ο έμπειρος πολιτικός και εμβριθής συγγραφέας ανοίγει διάπλατα την κουίντα για να φανούν τα πολιτικά παρασκήνια, οι γνωστές και άγνωστες πτυχές που φωτίζουν τα πρόσωπα πρωταγωνιστών και κομπάρσων, μοιραίων και άμοιρων, αίτιων και αναίτιων και τις επιλογές τους.
Κατά διαβολική σύμπτωση, το νέο βιβλίο του κ. Ανδρουλάκη συμπίπτει με την κυκλοφορία του βιβλίου της Ανγκελα Μέρκελ, η οποία συμπεριέλαβε το δραματικό κεφάλαιο της ελληνικής κρίσης με αναφορές στα πρόσωπα που βρέθηκαν από θέσεις ευθύνης στη δίνη της: Παπανδρέου, Σαμαρά, Τσίπρα. Είναι τα κεντρικά πρόσωπα – όχι όμως μόνον αυτά – που βρίσκονται στο επίκεντρο του βιβλίου του κ. Ανδρουλάκη, με το οποίο γινόμαστε μάρτυρες σε μια εξομολόγηση, δίχως αποσιωπήσεις, με τις απίθανες στιγμές, τα παράλογα, τις ολέθριες ψευδαισθήσεις, τις προσωπογραφίες Ελλήνων και ξένων, που καθόρισαν με τις αποφάσεις και τους χειρισμούς τους τη δραματική πορεία των πραγμάτων. Μας προειδοποιεί να μη βιαστούμε να δικάσουμε, να καταδικάσουμε ή να αθωώσουμε κανέναν.
Ούτε τον Κώστα Σημίτη και τον Κώστα Καραμανλή για τα «ωραία χρόνια» της «ευμάρειας», ούτε τους κορυφαίους διαχειριστές της χρεοκοπίας και των μνημονίων – τον Γιώργο Παπανδρέου με τον Γιώργο Παπακωνσταντίνου, τον Λουκά Παπαδήμο, τους Αντώνη Σαμαρά και Ευάγγελο Βενιζέλο, τον Αλέξη Τσίπρα με τον Γιάνη Βαρουφάκη. «Δείτε τα πρόσωπα με τη γνώση και άγνοιά τους, την ετοιμότητα και την αδράνειά τους, τη φρόνηση ή την επιπολαιότητα και τον τυχοδιωκτισμό τους – μέσα στη δίνη μιας μεγάλης κρίσης του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού» συστήνει στους αναγνώστες του.
Η ειρωνεία είναι ότι ο κ. Ανδρουλάκης σχεδίαζε να γράψει μια πρωτότυπη βιογραφία της Μέρκελ (!), υπό το πρίσμα της οποίας θα παρουσίαζε την κρίση της ευρωζώνης, έχοντας συγκεντρώσει ενδιαφέρον υλικό για τον βίο και την πολιτεία (από την εποχή της Ανατολικής Γερμανίας και του Ερικ Χόνεκερ) της άλλοτε πανίσχυρης καγκελαρίου. Ο αναγνώστης θα ανακαλύψει στο σχετικό κεφάλαιο πώς το σχέδιο εγκαταλείφθηκε για χάρη του Μίκη Θεοδωράκη…
Εχοντας επιστρέψει στη μαχόμενη πολιτική από το 2004 ως βουλευτής του ΠαΣοΚ του Γιώργου Παπανδρέου, διατηρώντας πάντα την «αυτονομία» του από «θέση λίμπερο» («η διαλεκτική του κοντά και σε απόσταση»), ο κ. Ανδρουλάκης δεν έπαψε να διατυπώνει τις θέσεις του, να εκδίδει τα βιβλία του, όπως το «Ε, Πρόεδρε!», «η ύστατη προειδοποίηση προς τον Ηγέτη λίγο πριν, λίγο μετά την κατάκτηση της κυβερνητικής εξουσίας εν μέσω κρίσης».
«Εκείνος όμως ήταν του email, όχι των βιβλίων, που απαιτούν συγκέντρωση και συνέχεια» σημειώνει. Ηταν μια «προφητική» προτροπή που καλούσε τον Παπανδρέου να σχηματίσει κυβέρνηση έκτακτης εθνικής ανάγκης με την ευρύτερη δυνατή συγκατάθεση, η οποία με αίσθηση του επείγοντος έπρεπε να βάλει γρήγορα «ζώνη ασφαλείας» στη χώρα και να εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και των αγορών έναντι της επερχόμενης λαίλαπας. Αντ’ αυτού ήρθε η «φαντασίωση» τού «λεφτά υπάρχουν».
Ο κ. Ανδρουλάκης περιγράφει με γλαφυρό τρόπο όλα τα ντεσού της διαχείρισης Παπανδρέου και των συνεργατών του, φωτίζοντας τις αντιφάσεις, τις αυταπάτες και τις παλινωδίες: τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς του «δίδυμου» Γιώργου Παπακωνσταντίνου και Λούκας Κατσέλη, τις «δημόσιες σχέσεις» με τις προσλήψεις συμβούλων όπως ο νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτς («Η λέξη «προσλαμβάνει» είναι υπερβολή, όπως και το «σύμβουλος»»), το μυστικό ραντεβού Παπανδρέου – Στρος Καν (ΔΝΤ) στο Νταβός, η «ασυγχώρητη δήλωση» Παπακωνσταντίνου («υπάκουου στις κυρίαρχες απόψεις της ευρω-τεχνοκρατικής ελίτ») περί «Τιτανικού» και η εμμονική άρνηση για έγκαιρη αναδιάρθρωση χρέους πριν βρεθεί η χώρα στην «αγκαλιά» του ΔΝΤ, ένα ζήτημα άλλωστε που αποτέλεσε τον πυρήνα της διαφωνίας του συγγραφέα με τον τότε υπουργό Οικονομικών – η πρόταση Ανδρουλάκη για «αναπρογραμματισμό του χρέους» έμεινε στην άκρη. «Η επιμήκυνση του χρέους και το ενδεχόμενο μίνι κούρεμα, αν γίνονταν τον Μάρτη του 2010, θα κατέβαζαν ουσιαστικά το χρέος στο 80%-90% του ΑΕΠ και συνεπώς θα ήταν βιώσιμο, οπότε οι δανειακές ανάγκες της χώρας θα εξυπηρετούνταν με πολύ ηπιότερη δημοσιονομική προσαρμογή» επιμένει ο ίδιος.
Το «αυτοκτονικό δημοψήφισμα»
Υπό το βάρος της μεγάλης κοινωνικής αναταραχής και των πιέσεων, ο Παπανδρέου τράβηξε τον Οκτώβριο του 2011 το «χαρτί» του «αυτοκτονικού δημοψηφίσματος». «Ακολούθησε το μπουγιουρντί, η επείγουσα πρόσκληση των Παπανδρέου – Βενιζέλου στις Κάννες, όπου συνεδρίαζε η G20. Με όλο τον κόσμο εναντίον του δημοψηφίσματος και τους «Financial Times» να γράφουν γι’ αυτό: «Είναι καθαρή τρέλα!»». «Ο Γιώργος αυτοκτόνησε» επισημαίνει ο κ. Ανδρουλάκης. «Ο Ευάγγελος Βενιζέλος έσπευσε να καλύψει το πολιτικό κενό με τη συναίνεση ενός Γιώργου σε σύγχυση, μια και βρισκόταν εκείνη τη στιγμή στην πιο κατάλληλη θέση.
Ο Γιώργος πρότεινε στον Σαμαρά συνεργασία υπό τους χειρότερους όρους γι’ αυτόν και το κόμμα του, κι ενώ έχανε τη διεθνή του στήριξη. Αυτή είναι η πραγματικότητα, με την οποία δεν συμφιλιώθηκαν ποτέ μερικοί φίλοι του. Και η αποχώρησή του αποδέσμευσε ηθικά αρκετούς βουλευτές» αναφέρει. Ηταν όμως ο Λουκάς Παπαδήμος η πρώτη επιλογή του; «Ποιος το ξέρει; Είναι κρυψίνους. Εκανε πως δεν θέλει τραπεζίτη. Υποτίθεται ότι πρώτη επιλογή ήταν ο καθηγητής Τάκης Ρουμελιώτης. Τον κάλεσαν να έρθει εσπευσμένα κι ο άνθρωπος περίμενε μάταια. Ο Γιώργος είχε δημιουργήσει μια μεγάλη λίστα αναμονής πρωθυπουργήσιμων. Αφησε τον πρώην Πρόεδρο της Βουλής και τον νυν, τον έμπιστό του, να πιστεύουν πως θα γίνουν πρωθυπουργοί ως «θεσμική λύση».
Μάλιστα ο παλαιός, ο ιστορικός πρόεδρος, ξεκίνησε επαφές με στελέχη της ΝΔ προς υπουργοποίηση. Ακουσα επίσης για τους καθηγητές Βασίλη Σκουρή, Γιάννη Κουκιάδη, Νικηφόρο Διαμαντούρο. Κάποια στιγμή, σε οίστρο, πρότεινε και τον Ευάγγελο Βενιζέλο, αφού θα τον έκοβαν μετά βεβαιότητας ο Σαμαράς και ο Καρατζαφέρης. Φιλοδοξίες είχαν εκφράσει από τη ΝΔ ο Σταύρος Δήμας και ο Δημήτρης Αβραμόπουλος. Ενας μεγάλος κύκλος, για να καταλήξουν σ’ αυτόν που πρότειναν με πάθος το Συγκρότημα και στελέχη του ΠαΣοΚ, κυρίως παλαιοί εκσυγχρονιστές. Αν σκεφτείς ότι ο Γιώργος ήθελε «αντ’ αυτού» τον Πετσάλνικο, χίλιες φορές Παπαδήμος με το διεθνές κύρος. Ετσι κι αλλιώς ο Βενιζέλος θα ήταν επί της ουσίας πρωθυπουργός».
Ο Σαμαράς «παγιδεύει» τη χώρα
Αν ο Γιώργος «αυτοκτόνησε» με το ξεκάρφωτο δημοψήφισμα, τότε ο Ευάγγελος Βενιζέλος «αυτοκτόνησε» ως «αδελφοποιτός» του Αντώνη Σαμαρά στη συγκυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του 2012 έως το σημαδιακό 2015, όταν «παρά τη βελτιωμένη κατάσταση, άφησαν τη χώρα δίχως συμφωνία με τους εταίρους, εν τέλει στο κενό – χρηματοδοτικό και πολιτικό» διαπιστώνει ο κ. Ανδρουλάκης «Δέκα χρόνια μετά (2024), ο Αντώνης Σαμαράς αιτιολογεί με τον πιο επίσημο τρόπο την απόφασή του να διακόψει τη διαπραγμάτευση με τους εταίρους και να επιταχύνει τις πολιτικές εξελίξεις: «»Μου τράβηξαν το χαλί» η Μέρκελ και οι άλλοι.
Αυτοδικαιολογητικό αφήγημα, πραγματικότητα ή κάτι ανάμεικτο; Εμείς πιστεύουμε τον πρώην πρωθυπουργό, οπότε συμπεραίνουμε πως η Ανγκελα Μέρκελ ανυπομονούσε να υποδεχθεί στην «αγκαλιά» της τον νεαρότερο Αλέξη Τσίπρα. Ο Σαμαράς ένιωθε αηδία για τα συναινετικά «σαλιαρίσματα» και επέλεξε μια επιθετική γραμμή μάξιμουμ προεκλογικής συσπείρωσης της Νέας Δημοκρατίας, επικεφαλής ενός αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου με ολίγον Βενιζέλο-ΠαΣοΚ».
Ετσι κατέληξε στα τέλη του 2014 στην επιλογή του Σταύρου Δήμα για την Προεδρία της Δημοκρατίας, παρότι «γνώριζε πολύ καλά ότι ο Δήμας έχει απειροελάχιστες έως μηδενικές πιθανότητες και αποφάσισε με σαμαρικό τσαμπουκά μια δυναμική φυγή προς τα μπρος. Ο σαμαρικός βολονταρισμός υπολογίζει να βιάσει την πραγματικότητα και να αντιστρέψει τα προγνωστικά των εκλογών ή να μετατραπεί σε «παρένθεση» δύο μηνών το πολύ ο ΣΥΡΙΖΑ μέσα στη γενικευμένη κατάρρευση. Ή εγώ ή το χάος».
Οπως αναφέρει ο κ. Ανδρουλάκης, ο Σαμαράς άρχισε τις διαπραγματεύσεις. «Με κόκκινες γραμμές το email Χαρδούβελη και συνεπώς με αμοιβαίες υποχωρήσεις θα μπορούσαν να φτάσουν σ’ έναν αποδεκτό συμβιβασμό, ώστε από το 2015 να ξεκινήσει η συντεταγμένη έξοδος της Ελλάδας από το Μνημόνιο. Ο Σαμαράς βρέθηκε σε δίλημμα: να προτάξει το συμφέρον της χώρας, να διασφαλίσει την πορεία εξόδου, ή να διασφαλίσει το δικό του πολιτικό συμφέρον και κατά προέκταση του κόμματος;». Και διαπιστώνει: «Ο Σαμαράς ναρκοθέτησε το πεδίο, βέβαιος πως θα παγιδεύσει τον ΣΥΡΙΖΑ. Είχε παγιδεύσει όμως και τη χώρα. Η Ελλάδα έμπαινε πάλι σε αχαρτογράφητα νερά, δίχως την προστατευτική ζώνη ασφαλείας της ευρωζώνης. Δίχως να ολοκληρώσει το Πρόγραμμα που έληγε στα τέλη του 2014».
«Θα το φάμε αυτό το ψάρι; Θα βρωμίσει…»
Πριν γίνει πρωθυπουργός ο Αλέξης Τσίπρας συναντά τον κ. Ανδρουλάκη στη Βουλή: «Τι θα γίνει, Μίμη; Θα το φάμε καμιά φορά αυτό το ψάρι; Θα βρωμίσει!». Ηταν η περίοδος του καλπασμού προς την εξουσία του νεαρού και φιλόδοξου αρχηγού. «Με τον Αλέξη είμαστε «μακριά και αγαπημένοι» και μέχρι αυτή τη στιγμή που γράφω τούτες τις γραμμές δεν έχω συναντηθεί ποτέ μαζί του κατ’ ιδίαν» εκμυστηρεύεται ο συγγραφέας. Η κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου εκπνέει.
Ο ανεξάρτητος βουλευτής (από τον Νοέμβριο του 2012 δηλώνοντας: «Δεν είμαι μέρος της εσωτερικής κρίσης του ΠαΣοΚ») βρίσκεται στη Βουλή. «Κατευθύνομαι προς το ασανσέρ για την αίθουσα της Βιβλιοθήκης. (…) Με πληροφορούν βουλευτές ότι με αναζητά ο «πρόεδρος». Ενας είναι τώρα. Εμφανίζεται στον διάδρομο ο Αλέξης ως θριαμβευτής μονομάχος στην αρένα της Ρώμης, δίχως όμως αυτός να αφήσει το πρωί την Περιστέρα, τη σύζυγό του, με τη φράση: «Οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν!» – ο θρίαμβος ήταν εκ των προτέρων εξασφαλισμένος. Με αγκαλιάζει, με παίρνει παραμάζωμα μέχρι την πλαϊνή έξοδο και επιτακτικά μου αναγγέλλει: «Πρέπει να μιλήσουμε το ταχύτερο δυνατό. Θέλω τη γνώμη σου. Συνεννοήσου, σε παρακαλώ, με τον Νίκο να μας κλείσει το ραντεβού»». Ο κ. Ανδρουλάκης φεύγει από τη Βουλή και πάει στην Εθνική Τράπεζα να συναντήσει τον πρόεδρό της Βασίλη Ράπανο.
«Μόλις φτάνω, ο Βασίλης μου ανακοινώνει γελαστός: «Υπουργός Οικονομικών ο Γιάνης Βαρουφάκης». «Αποκλείεται, Βασίλη, ούτε μία στις χίλιες». «Μόλις τώρα με ειδοποίησε, με τη θεσμική μου ιδιότητα, ο Γιάννης Δραγασάκης ότι ο Βαρουφάκης θα είναι ο υπουργός ύστερα από τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου». «Προσωπική άποψη για να αποφύγει την ευθύνη;». » Οχι, οριστική απόφαση του Τσίπρα». Το ψύχραιμο και χαλαρό ύφος του Βασίλη με εξέπληξε. Ισως και να ‘ταν το: «Ε, ρε, γλέντια!»». Οσον αφορά το ραντεβού μέσω Νίκου (σ.σ. του εξ απορρήτων συνεργάτη του κ. Τσίπρα, Νίκου Παππά), δεν έγινε. «Σε πέντε λεπτά σου λέω την ώρα» έλεγε το sms «του Νίκου» που ξεχάστηκε στο κινητό του. «Εκανε μήνες να μου τηλεφωνήσει ο Αλέξης για άλλο θέμα, αφού ήδη είχε δοκιμάσει επώδυνα το «chicken game» του αγαπητού Γιάνη».
«Ο Αλέξης Τσίπρας περίμενε, όπως λέγεται, να νικήσει το ΝΑΙ, ώστε να μεταθέσει στον λαό την ευθύνη μιας νέας συμφωνίας; Μιλούσε υπέρ του ΟΧΙ, αλλά δεν ανέμενε τίποτα
Το δημοψήφισμα του «αδίστακτου Τσίπρα»
«Ο μέγας τακτικιστής κάνει ό,τι ένας φαντεζί τριπλαδόρος παίκτης κλεισμένος από παντού. Αναζητεί οδό διαφυγής με μια εντυπωσιακή τρίπλα κι ό,τι βγει, ό,τι κάτσει στη συνέχεια από τα αποτελέσματα της παράτολμης ενέργειάς του» γράφει ο κ. Ανδρουλάκης σχετικά με την απόφαση Τσίπρα για το δημοψήφισμα. «Ο Αλέξης Τσίπρας περίμενε, όπως λέγεται, να νικήσει το ΝΑΙ, ώστε να μεταθέσει στον λαό την ευθύνη μιας νέας συμφωνίας; Μιλούσε υπέρ του ΟΧΙ, αλλά δεν ανέμενε τίποτα. Αναλόγως του αποτελέσματος θα ενεργούσε.
Οι κλειστές τράπεζες πρόσφεραν κι αυτές στην υπερδραματοποίηση και έδιναν στο ΟΧΙ έναν ηρωικό τόνο εθνικής αξιοπρέπειας, όπως το 1940!». Κατά τον συγγραφέα «δεν ήταν διόλου εύκολο αυτό που επιχείρησε (ο Τσίπρας), να αντιστρέψει το δημοψήφισμα και να κρατήσει τη χώρα στην Ευρώπη. Δείχνει τόλμη και μεγάλη πολιτική ικανότητα στους ελιγμούς και στις επικοινωνιακές καμπάνιες. Ο Παπανδρέου με το 44% και χωρίς καν να κάνει δημοψήφισμα παραιτήθηκε. Ο Τσίπρας είναι δεινός και αδίστακτος στον τακτικισμό του» παρατηρεί.
Αποτιμώντας την πολιτική διαδρομή του κ. Τσίπρα έχει ενδιαφέρον η άποψη που παραθέτει ο κ. Ανδρουλάκης, ο οποίος απέφευγε συστηματικά στο παρελθόν να μιλήσει δημοσίως για τον πρώην πρωθυπουργό. Για τον ίδιο, «ο Τσίπρας είχε όλα τα ατού στα χέρια του για να ξεκινήσει το φθινόπωρο του 2019 έναν βαθύ αυτομετασχηματισμό, μια νέα Ιδρυτική Πράξη στον χώρο της Αριστεράς, της Οικολογίας, της Κεντροαριστεράς. Ο ακαταπόνητος στον ακτιβισμό και στον τακτικισμό επαναπαύτηκε, παρά τις προειδοποιήσεις, και πίστεψε πως με τη μέθοδο του 2010 και την ίδια ομάδα θα ξαναφούσκωνε το κύμα διαμαρτυρίας και με μια κατεβασιά θα κέρδιζε το 2023 τον «γιο του αποστάτη», όπως αποκαλούσε τον Κυριάκο Μητσοτάκη» αναφέρει.
Οσο δε για τη συντριβή του υπογραμμίζει ότι «έχει ένα βαθύτερο περιεχόμενο απ’ ό,τι υποθέτουν οι δημοσκόποι και οι αναλυτές». «Είναι το στρατηγικό αδιέξοδο της Αριστεράς, που είναι εφικτό να το υπερβεί μέσα από έναν ριζικό αναστοχασμό του χαρακτήρα της σ’ έναν πολύπλοκο πολυπολικό καπιταλισμό της ψηφιακής εποχής. Κι αυτός ξεπερνά τον ορίζοντα όλων των σχημάτων της».
Οσον αφορά το αν θα έχει άλλη ευκαιρία ο κ. Τσίπρας, ο συγγραφέας πιστεύει ότι: «Η ηλικία του δεν την αποκλείει, όμως είναι κάτι εξαιρετικά σπάνιο σε μια δημοκρατία. Πρέπει να ακούσει μέσα του βαθύτερα τη φωνή της ερήμου και τότε μόνο μπορεί να ελπίζει σε μια νέα αρχή. Είναι στον χαρακτήρα του; Δεν είμαι σίγουρος. Η ραγδαία αποσύνθεση του ΣΥΡΙΖΑ και το μεταβατικό πολιτικό σκηνικό κάνουν μάταιο και αφερέγγυο ένα τακτικίστικο comeback με τα απομεινάρια του δημιουργήματός του και τα ενδεχόμενα προεκλογικά παντρολογήματα της τελευταίας στιγμής τύπου «Λαϊκού Μετώπου» Γαλλίας».